Dr. Məharət Rzayev

Ana səhifəyə dönüş

 

SÜD VƏZİ XƏRÇƏNGİ VƏ ÖZ ÖZÜNƏ MƏMƏ MÜAYİNƏSİ

GİRİŞ

Süd vəzi xərçəngi qadınlarda yalnız ən çox rastlanan xərçəng deyil, həmçinin bir çox ölkədə xərçəngdən ölümlərin əsas səbəbidir.

 Süd vəzi xərçənginin, qadınlarda həyat boyu görülmə riski 12,3 faizdir  və hər 8 qadından birində süd vəzi xərçəngi ortaya çıxma riski vardır. Hal hazırda qadınlarda ortaya çıxan xərçənglərin32 %-i, və xərçənglə əlaqəli ölümlərin 18%-i süd vəzi xərçənginə bağlıdır.

 

MƏMƏ XƏRÇƏNGİNİN ETİOLOGİYASI VƏ RİSK FAKTORLARI

         Süd vəzi xərçənginin etiologiyası tam olaraq bilinməməsinə baxmayaraq bəzi faktorlar ilə əlaqəli olduğu məlumdur. Bu risk faktorları xəstəlikdən qorunmaq üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Süd vəzi xərçənginin ortaya çıxmasında rol oynayan risk faktorları aşağıdakı göstərilmişdir.

 Major (Böyük) Risk Faktorları

1-Yaş (50 yaşdan böyük olmaq)

2-Cinsiyyət (qadın olmaq)

3-Ailə anamnezində süd vəzi xərçəngi

4-Atipik hiperplaziya

5-BRCA-1 ve BRCA-2 genlərində mutasiya

6-Radiasiya

Minor (kiçik) risk Faktorları

1- Menstrüal anamnez (Erkən menarş 12 yaşdan əvvəl, Geç menapauza 55 yaşdan sonra)

2-Doğum anamnezi (Heç doğmayanlar, ilk uşağı 30 yaşdan sonra doğanlar)

3-Günlük alkoqol alınması

4-Yağlı diet (pəhriz)

Qoruyucu faktorlar

1-Emzirmə

2- İlk uşağı 30 yaş öncesinde doğmaq

3-Həftədə 3 dəfə gimnastika ilə məşğul olma;

 

SÜD VƏZİ XƏRÇƏNGİ ƏLAMƏTLƏRİ

Süd vəzi xərçənginin əlamətləri aşağıda göstərilmişdir.

 

Belirti ve bulgular	Yorum
Kütlə	Hərəkətsizdir, Ağrısızdır, 1-2 cm böyüklüyündədir Tək tərəfli və daimidir, Sərhədləri qismən aşkarlana bilir şəkilsiz və çətin palpe edilir
Ağrı	Başlangıcda 90 %-i ağrısızdır. Ağrı geç mərhələdə ortaya çıxır
Məmə başından axıntı	çox rastlanmaz. Tək tərəfli, çox zaman qanlıdır
Forgue simptomu	şiş daşıyan döşün yuxarıda, dik ve dolgun olmasıdır. Məmənin üst bölgələrindəki xərçənglərdə məmə ucunun kütləyə doğru çəkilməsiylə olur.
Məmə üzərindeki dəride ödem	şiş hüceyrələri, cooper bağlarındakı limfa damarlarında irəliləyərək dərinin səthi limfa damarlarına çatır. Limfa damarları tıxanır, limfa dövranı pozulur və dəridə məhdud ödem ortaya çıxır
Məmə başında çökmə	şişin böyüyüb məmə başını tutması nəticəsində olur.
Dəridə xora və eritema	Xərçəngin irəli dövrlərində şiş hüceyrələrinin əvvəl təbəqəyə sonra da M.Pektoralisə və sinə divarına irəliləməsi nəticəsində olur.
Limfa düyünlərində böyümə	şişin limfa düyünlərinə metastazı nəticəsində olur.
çiyinde anormal şişlik	Limfa damarlarının tıxanması nəticəsində limfa dövranı pozulur və qolda limfatik ödem ortaya çıxır.

 

MƏMƏ XƏRÇƏNGİNDƏ DİAQNOZ 

        Anamnez: Yaş, ailənin sağlamıq anamnezi, menarx yaşı və düzəni, menapauza yaşı, doğum yaşı, məmə ilə əlaqəli keçirdiyi xəstəliklər v.b. anemnezdə alınır.

Fiziki müayinə:

ınspeksiya: Məmələrin böyüklüyü, simmetriyası, üzərinin və kənarlarının görünüşü, dəridə rəng dəyişikliyi, retraksiya, ödem, xora və məmə başlarına baxılır.

Palpasiya: Xəstə öncə  oturur sonra yatırılaraq muayinə edilir. Kütlə hiss edildiyi zaman kütlənin diametri, şəkli, mobilizasiyası, sərhədləri, lokalizasiyası, yumşaqlığı tesbit edilir. Aksillar  ve supraklavikular limfa düyünləri müayinə edilir.

Mamografiya: Herhansı bir kontrast maddə istifadə edilmədən məmənin rentgen filmidir.

Histologiya: Məmə başından gələn axıntıdan bədxassəli hüceyrə axtarılmasıdır.

USM:

Biopsiya: Məmə xəstəliklərində son diaqnoz biopsiya ile qoyulur.

 

MƏMƏ XƏRÇƏNGİNDƏ ERKƏN DİAQNOZ 

Qadınlarda öldürücü olan süd vəzi xərçəngi insidensinin (yeni xəstələrin miqdarı) gündən günə artması önəmli bir sağlamlıq problemi ortaya çıxarmaqdadır. Ancaq yayğın və öldürücü olan bu xəstəliyə erkən diaqnoz qoyularsa ölümlər azaldıla bilər, yaşama müddəti artırıla bilər. Bu səbəblə erkən diaqnoz bu xəstəlikdə çox əhəmiyyətlidir.

Süd vəzi xərçəngində Amerika Xərçəng Birliyi Tərəfindən Məsləhət görülən Süd vəzi xərçəngi araşdırma Rehberi

Yaş Grupu	Metod	Müayinə sıxlığı
20-39	ÖÖMM Klinik Müayinə	Her ay 3 ildə bir
40-49	ÖÖMM Klinik Müayinə Mammografiya	Her ay Her il 1-2 ildə bir
50 yaş ve üzəri	ÖÖMM Klinik Müayinə Mammografiya	Her ay Her il Her il

Amerika Xərçəng Cəmiyyəti öz özüne Məmə Müayinələrinə (ÖÖMM) 20 yaşından başlaması lazım olduğunu və eyni zamanda tibb bacılarının qadınları ÖÖMM mövzusunda maarifləndirməkdən məsul olduğunu söyləyir.

Qadınların öz məmə toxumasını tanıması və ortaya çıxan dəyişiklikləri hiss etməsi hər ay düzənli olaraq ÖÖMM edilməsi ilə. Məmə xərçənglərinin təxminən 90 %-i xəstələrin özü tərəfindən aşkar edilməkdədir.

       

ÖZ ÖZÜNƏ MƏMƏ MÜAYİNƏSİ NECƏ TƏTBİQ EDİLMƏLİDİR…

ÖÖMM-də məqsəd qadının öz məmə toxumasını daha yaxşı tanımasıdır.

ÖÖMM öyrənilənə qədər ilk bir neçə ayda həftədə bir, daha sonra menapauzadan əvvəlki dövrdə menstruasiyanın başlangıcından sonra 5-7-inci günlerde tətbiq edilir. Bu dövrdə məmələr normal şəklini almış olub daha az həssasdır. Bu səbəblə də asan və təsirli muayinə edilə bilir.

Menapauzadakı qadınlara hər ayın eyni günü etmesi meslehetdir.

20 yaşındaki hər qadın ÖÖMM-ne başlamalıdır.

ÖÖMM edecek insanın bilməsi lazım olanlar bunlardır.

Doğru duruş,

Muayinə ediləcək bölgə,

Palpasiya teknikası,

Araştırma şəkli

ÖÖMM nece edilməlidir

1-Doğru duruş:

Doğru şəkildə durma

Qollar iki yana sarkık ve gevşək

əllər beldə

Qollar her iki yanda başın üzərine doğru qaldırılmış

Qollar iki yanda gövdə önə əyik vəya əllər beldə öne doğru əyilmə

 

2-Güzgünün garşısında yuxarıdakı vəziyyətlərdə hər iki məmə müayinə gözlə edilir.

Gözle müayinə zamanı;

Məmədə kütlə görünümü

Məmələrin birində anormal büyümə,

Məmələrinin birinin digərindən sarkık olması

Məmə dərisində buruşuqluq

Məmə ucunda çuxurlaşma

Məmə ucunda qanlı axıntı

Məmə ucu rəngində dəyişiklik

Məməyə qonşu limfa düyünlərində böyümə

çiyində anormal şişlik kimi əlamətlər görülür.

 3-Muayinə edilməsi lazım olan bölgənin müəyyənləşdirilməsi və əllə muayinəsi

Döş sümüyünün ortasından qoltuq altının orta xəttinə qədər, yuxarıda körpücük sümüyündən, aşağıda məmədən bir necə santimetr aşağıya qədər bölgə müayinə edilir.

Məmənin əllə muayinəsinə ayaq üstə duraraq başlanır. Sol məmənin müayinəsi üçün sol qol başın üzərinə qaldırılır. Sağ əlin orta üç barmağının iç səthi ilə müayinə edilir.

Eyni prosedura sağ məmə üçün də təkrar edilir və sonra arxası üstə  yataraq məmələr təkrar müayinə edilir.

 

Muayinə zamanı arxası üstə uzanma, muayinə ediləcək tərəfin kürək və çiyin altına incə bir yastıq vəya qatlanmış dəsmal qoyma, müayinə ediləcək tərəfdəki qolu baş altına yerləşdirmə önəmlidir.

Beləcə məmə toxuması qabırğalar üzərinə yayılır və məmədəki anormallıqlar daha asan palpasiya edilə bilir.

 

4-Muayinə şəkli

üç növ müayinə şəkli vardır.

1-Dairevi

2-Dikinə (Vertikal) çizgilərlə

  

3-Teker (şüa Tərzində) şəklində

                                           

Məmənin əllə müayinəsində orta üç barmağın iç səthləri istifadə edilir, barmaqlar birbirinə yapışıq tutulmalıdır. Hər məmənin ən az 5 dəqiqə müayinə edilməsi lazımdır.

5-Məmə başı muayinəsi: Məmə başı  baş barmaq ve işaret barmağı arasında xəfif sıxılır. qanlı  məmə başı axıntısı ola bilər.

6-Qoltuq altı müayinəsi: Arxası üstə  uzanaraq qoltuq altı çuxurunun ön, orta, ve kenar bölmələri dərinləməsinə palpasiya edilir.

Elle muayinələrin hər iki məmə üçün də göstərilən şəkildə tətbiq edilməsi lazımdır.

Məmənin əllə muayinəsinin ayaq üstə olan hissəsinin duş ya da hamamda tətbiq edilməsi, sabun dəri altındaki düyün ya da sərtlikləri daha asan hissedilməsinə səbəb olduğu üçün və barmaqların düz yerlqinin islaq dəri üzərində rahatca sürçdüyü üçün məsləhət görülür.

                                                                                    

 Diqqət: öz özünə məmə müayinəsi qaydasında tetbiq olunmadığı zaman məmə(ləri)nizdə bir problem olduğunu düşünə bilərsiniz.  Ona gorə də hər hansı bir problem olduğunu düşündüyünüz zaman həkimə getmənizdə fayda var.

Nə zaman həkimə xəbər verəcəksiniz?

Hər şeydən əvvəl unutmayın ki məmədəki hər kütlənin bədxassəli olma ehtimalı çox azdır. Ancaq hər kütlə həkim tərəfindən incələnməlidir.

ÖÖMM zamanı hər hansı bir problem olduğunu düşündüyünüz zaman, sıxmaqla maye gəldiyi zaman, və/və ya əlinizə kütlə gəldiyini hiss etdiyiniz zaman gecikmədən həkimə müraciət edin.

Təkrarlamaqda fayda var: Məmədəki kütlələrin 90 %-i qadın tərəfindən aylık ÖÖMM zamanı muayinədə müəyyən edilir.

 

Ana səhifəyə dönüş