Ana səhifəyə d�n��

 

Dr.Məharət Rzayev

 

C�NS� ƏLAQƏ YOLUYLA YOLUXAN XƏSTƏL�KLƏR (CYYX) (C�NS�YYƏT S�STEM� XƏSTƏL�KLƏR�)

 

    CYYX cinsi əlaqə ilə yoluxan infeksiyon (bakteriya, virus, parazitlərin səbəb oldu�u) xəstəliklərdir. CYYX d�nyan�n �ox b�lgəsində b�y�k əhəmiyyəti olan bir problemdir. Her il d�nyada 250 milyondan �ox insan�n cinsi əlaqə ilə yoluxan bir xəstəliyə yaxaland��� təxmin edilməkdədir.

     Bu xəstəliklərin bəziləri ���n əsas yoluxma yolu cinsi əlaqə ikən (genital ziyil, herpes simpleks, vaginit), digər xəstəliklər cinsi əlaqə ilə yoluxmaya əlavə olaraq qan yoluyla (AIDS vq Hepatit B'nin vir�s� da��yan qan�n k���r�lməsiylə yoluxmas� kimi, anadan u�a��na hələ do�ulmam�� siflis yoluxmas� kimi) və cinsi əlaqədən ba�qa yax�n təmasla da yoluxa bilməkdədir (anadan u�a��na do�um əsnas�nda, ya da do�umdan sonra s�d vermə və qulluq əsnas�nda yoluxan genital ziyil, herpes simpleks və Hepatit B kimi, ailə i�ində g�nl�k həyat �ərtlərinin dava�m etdirilməsi nəticəsində yoluxan Hepatit B kimi).

     Bu grup xəstəliklərin yoluxmas� ���n heteroseksual əlaqə (qad�n-ki�i cinsi əlaqə) �ərt olmad��� kimi, yoluxma ���n ger�ək cinsi əlaqə olmadan infeksiyan� da��yan birinin genital b�lgəsi ile yax�n təmas belə xəstəliyi almaq ���n yetərli ola bilər (genital ziyil kimi). CYYX b�t�n digər yoluxucu xəstəliklər kimi bildirilmesi məcburi olan xəstəliklər grupunda yer al�rlar.

 

G�r�lmə S�xl���

������������ AIDS (Q��S, SP�D) və digər viruslara ba�l� CYYX istisna olmaqla, m�alicəsi m�mk�n olan CYYX-dən sadəcə d�rd� (siflis, qonoreya, xlamidiya və trichomonas infeksiyas�) bir ildə, d�nyada 333 milyon insanda xəstəlik meydana gətirir. Bu xəstələrin 12 milyonu siflis, 62 milyonu qonoreya, 89 milyonu xlamidiya infeksiyas� və 170 milyonu trichomonas infeksiyas�na yaxalan�r (�ST, 1996).

Simptomlar� nədir?

Ki�ilərdə ;

�     Tez-tez sidiyə ��xma və i�əmədə yanma, a�r�

�     Penisdən i�əmədən sonra və ya daimi ax�nt�

�     Penis səthinde a�r�l� xoralar və qas�qda əllə hiss edilən sərtliklər

Qad�nlarda;

�     ��emede a�r� və yanma, s�k sidiye ��xma

�     Vaginadan t�nd rəngli və pis qoxulu ax�nt�

�     Her iki cinste ;

�     Cinsi əlaqə zaman� ya da cinsi organlarda daimi a�r�

�     Tez-tez �l� do�umlar

�     Cinsiyyət sistemi organlar�nda ziyillər

�     Cinsiyyət organlar�nda u�u�a ox�ayan səpkilər, �iddətli a�r�

�     Anus veya perine (ayaqlar�n aras�nda qalan və cinsiyyət organlar�n� �rtən əzələ toxumas�) b�lgəsində abses

 

Yoluxma yollar�:

- Qorunmadan cinsi əlaqədə olmaq (kondom istifadə etmədən)

- �ox sayda insanla cinsi əlaqədə olmaq

- Ba�qa partnyorlar� da olanb insanlarla cinsi əlaqədə olmaq

- Xəstəlik əlamətlərinin bilinməməsi və əhəmiyyat verilməməsi

 

Cinsi əlaqədən ba�qa yoluxma yollar�:

 

v    Qan və qan məhsullar�n�n nəqli ( x�susilə AIDS və hepatit viruslar�) : Organ və toxuma transplantasiyas�, �lg��, di� f�r�as� və iynelerin payla��lmas�yla yoluxa biler.

v    Mikrobdan təmizlənməmi� yəni sterilizə edilməmi� iynə, qay��, lezva, hətta manik�r-pedik�r ���n istifadə edilən kəsici alətlər hər zaman risk da��y�r.

v    Anadan u�a�a hamiləlikdə, do�um s�ras�nda, əmzirmə d�vr�nde yoluxma

v    Xəstəxanalarda, həkim və di� həkimi kabinetlərində cərrahi və muayinə materiallar�n�n laz�m�nca təmizlənməməsi, sterilizə edilməməsi xəstəliklərin yoluxmas�nda rol oynaya bilər. Mikroblu tək bir alət, onlarla insana xəstəlik yoluxdura bilər. 

v    Bərbərlərdə ortaq istifadə edilən �lg��lər və digər materiallar, xəstəlik yoluxdurmada əsas yollardan biridir. 

v    �Uyu�durucu maddə istifadə edənlər aras�nda, eyni iynənin birdən cox insan tərəfindən istifadə edilməsi yay��n bir al��qanl�qd�r. Ortaq istifadə edilən bu uyu�durucu iynələri, xəstəliklərin yoluxmas�nda əhəmiyyətli vasitələrdir.

v    �mumi tualetler, hamamlar və benzer yerlərdəki mikroblarla kirlənmi� qap� dəstəkləri, krant a�acaqlar�, unitaz kənarlar� da bu xəstəliklərin yoluxmas�nda az da olsa rol oynaya bilir. 

CYYX-de Risk Gruplar�

�        Fahi�eler və bunlar�n m��təriləri, CYYX-in birinci dərəcədə təhdidi alt�ndad�rlar.
Ailələrindən və partnyorlar�ndan uzun m�ddət ayr� qalan əsgərlər, gəmi�ilər, i��ilər, k��k�nlər, uzun yol s�r�c�ləri və sərbəst cinsi həyat� olan turistlərdə bu xəstəliklər daha �ox g�r�lməktədir. 

�        Homoseksuallarda həm qorunma məqsədli tədbirlərin azl���, həm də həyat tərzləri bu xəstəliklərə yaxalanma risklərini art�rmaqdad�r.

�        Narkomanlarda qorunmas�z cinsi əlaqə və iynələrin ortaq istifadəsi yay��n oldu�undan, CYYX də daha �ox g�r�lməkdədir.

Ən �ox Rastlan�lan Xəstəliklər

v    HIV infeksiyas� (Q��S � qazan�lm�� �mmun �atmazl��� Sindromu)

v    �Hepatit B

v    �Gonoreya

v    �Siflis

v    �Xlamidyoz

v    �Kandidiaz

v    �Trixomoniaz

v    �Yum�aq �ankr

v    �Granuloma inguinale

v    �Genital herpes

v    �Lenfogranuloma venereum

��������������� ��������������������������������������������

HIV

     AIDS, (Acquired Immune Deficieny Syndrome) orqanizmin immun sistemini ��kd�rən HIV (Human �mmunodeficency Vir�s) virusunun yol a�d��� bir xəstəlikdir. D�nyada hər g�n təxminən 16 min insan�n yaxaland��� d���n�lən AIDS, immun sistemi ��kd�rməsi səbəbiylə �rqanizmi hər c�r mikroba qar�� m�qavimətsiz qoyur.

     HIV virusu, uzun illər səssiz qalsa belə digər xəstəliklərin ortaya ��xmas�n� s�rətləndirib organizmi xəbərsiz bir �əkildə yox edir. Zərərsiz xəstəliklər belə immun sistem pozulmu� insanlarda a��r və �l�mc�l durumlara səbəb ola bilir.

AIDS-in Simptomlar�

�     G�nlər və ya aylar s�rən q�zd�rma,

�     Gecə tərləməsi,

�     ��tah azalmas�,

�     Uzun m�ddət davam edən yor�unluq hissi, 10%-dən �ox ar�qlama,

�     Oynaqlarda və əzələlərdə a�r�, səbəbi bilinməyən, uzun m�ddət davam edən bo�az a�r�s�,

�     Səbəbi bilinməyən limfatik d�y�nlərdə �i�mə (limfadenopatiya),

�     Uzun m�ddət davam edən ishal (qar�n a�r�s�)

�     Təkrarlayan infeksiyalar

 

� GEN�TAL KOND�LOMALAR (GEN�TAL Z�Y�LLER):

�������

������������ Human papilloma virus (HPV) adl� virusun genital b�lgəyə yerlə�məsi nəticəsində ortaya ��xan fərqli miqdar və b�y�kl�kde k�tlələrdir. Təkrarlay�c� infeksiyalara və yeni k�tlələrin ortaya ��xmas�na səbəb olur. Qad�nda ki�ilərə g�rə daha �ox simptomlar g�r�l�r. HPV f�vqəladə bula��c� bir virusdur və həqiqi cinsi əlaqə olmadan sadəcə cinsiyyət b�lgələrinin təmas�, hətta �mumi tualetlərdən belə yoluxa bilir.

     Kondilomalara ba�l� olaraq ortaya ��xan estetik problemlərdən ba�qa HPV'nin ən �nəmli x�susiyyəti virusun bəzi alt tiplərinin kanserogen (xərcəngə səbəb olan) x�susiyyətlər da��mas�d�r. Bu viruslar� da��yan ki�ilərdə penis xər�əngi ortaya ��xma riski, qad�nlarda da serviks (u�aql�q giri�i) xər�əngi ortaya ��xma riski artm��d�r. Buna g�rə bu infeksiyan� da��yan ki�ilərin �rologun məsləhətlərinə g�rə hərəkət etməsi, qad�nlar�n isq illik pap-smear (uterus giri�i pataloji muayinəsi) m�ayinəsi, əlavə olaraq da serviksin mikroskop alt�nda m�ayinəsinə imkan verən kolposkopik m�ayinələrdən də kə�məsi laz�md�r.

 

GONOREYA

 

N. Gonorrhea adl� mikrobun səbəb oldu�u infeksiyad�r. Ki�ilərdə sidik yollar�nda, anus i�inde və ya a��z i�ində iltihabi simptomlar ola bilir. Penisdə ax�nt�, i�əmədə a�r�, irəliləmi� durumda testislərdə �i�lik və q�s�rl��a səbəb ola bilər. Ki�ilərdə xəstəlik bəzən he�bir əlamət olmadan seyr edilir.

Qad�nlarda vaginal ax�nt�, qas�qlarda a�r�, i�əmədə yanma, d�zənsiz qanama kimi əlamətlər ola bilir. �nfeksiya irəlilədiyi zaman �st genital organlara təsir edə bilər. M�alicə edilmədiyi zaman mikrobun qana qar��mas� ilə oynaqlara, �rəyə və beyinə təsir edə bilər. Hamiləlik zaman� ana qarn�ndak� d�lə təsir edərək xəstəliklərə səbəb ola bilər. Do�um s�ras�nda u�aqlar�n g�z�nə yoluxaraq korlu�a səbəb ola bilər. Bu tip infeksiyan� əngəlləmək ���n do�du�u anda u�aqlar�n g�z�nə antibiotik damlad�l�r. B�y�klərin m�alicəsi �e�idli antibiotiklerin istifadəsiylə apar�l�r.

M�alicə bitmədən əvvəl əlamətlər vəya simptomlar itsə də, qonoreya m�alicəsi ���n verilən resept tamamilə tətbiq olunmal�d�r. �nsanlar m�alicə olsalar da, xəstə insanla cinsi əlaqəyə girsələr təkrar xəstələnə bilərlər.

 

SARILIQ   (Hepatit � B)

Hepatit (Sar�l�q), hər hans� bir səbəblə qaraciyərin iltihablanmas�d�r.

Əlamətlər və Diaqnoz

Hals�zl�q, i�tahs�zl�q, qusma, �rəkbulanma və �ox zaman da q�zd�rmad�r. Dəri rənginin saralmas� və sidik rənginin t�ndlə�məsi hər zaman g�r�lməyə bilər. Sigaret �əkənlərdə, sigaretdən dad almamak tipik bir əlamətdir.

�nsanlar sa�lam g�r�nsələr də Hepatit B virusu da��y�c�s� ola bilərlər.

Kəskin viral hepatit �ox zaman 4 - 8 həftədə m�alicəsiz yax��la��r. Hepatit B xəstələrinin 1%-i xəstəliyin ba�lan��c�nda itirilir. 9%-i �m�r boyu virusu da��y�r (da��y�c�) və digər insanlara xəstəliyi yoluxdurur. Da��y�c�lar�n təxminən yar�s� sonrak� ya�larda qaraciyer xər�ənginə və ya sirrozuna yaxalana bilərlər.

Dəqiq və təsirli bir m�alicə yoxdur.

Ən təsirli qorunma yolu aktif immunizasiyad�r (peyvəndləmə).

 

GEN�TAL HERPES

Genital herpes (genital u�uk), ki�i və qad�n cinsiyyət organlar�nda ortaya ��xan və u�uk deyilen yaralarla xarekterize edilən, təkrarlay�c� bir xəstəlikt�r. Xəstəliyin t�rədicisi bir virusdur. Bu virus dodaq �evrəsində u�u�a səbəb olan virusun fərqli bir formas�d�r.

G�r�nt�s� dodaqdak� u�uk kimidir. Daha sonra yara �z-�z�nə yax��la��r. Hamiləlikdə u�a�a yoluxa bilən virus erkə do�uma və u�aqda anormall�qlara� səbəb ola bilər.

XLAM�D�YA

Xlamidya 25 ya��n alt�ndak� qad�n və ki�ilərdə ən s�x g�r�lən cinsiyyət sistemi xəstəliklərindən biridir. Ayr�ca 5.000-6.000 insan�n daha xlamidiya oldu�u, ancaq xəstələrin bundan xəbəri olmad��� təxmin edilir.

Xlamidiyanin əlamətləri;

1.Yoluxma tarixindən 3-20 g�n sonra ax�nt� və i�əmə zaman� a�r� kimi rahats�zl�qlar ba� verir.
2. Bakteriyalar �oxalaraq art�r ancaq əhəmiyyətli bir rahats�zl��a səbəb olmur. Xlamidiyal� insanlar�n elli faizi bu xəstəlikdən həkimə getməyə ehtiyac duyacaq qədər rahats�z olmurlar. Ancaq hər hans� bir rahats�zl�q olmasa belə bakteriyan� ba�qalar�na yoluxdura bilirlər.
Xlamidiya hans� xəstəliklərə yol a�a bilər?

Xlamidiya m�alicə edilməsə fallop borusu iltihab�na yol a�ar. Fallop borular�ndaki iltihap bəzi durumlarda q�s�rl��a səbəb ola bilər. Bəzən də fallop borusu �ox ziyan g�rd�y� ���n u�aql�qdankənar hamiləlik təhl�kəsi art�r. Do�um zaman� u�a�a yoluxan bakteriya u�aqda g�z iltihab� ya da pnevmoniyaya yol a�a bilər.

Bu xəstəlik ki�ilərdə epididimis iltihab�na səbəb ola bilər.������������������������������������

������������������������������������

S�F�L�S

����������� Sifilis t�rədicisi olan bakteriya (Treponema Pallidum) v�cuda ilk girdiyi zaman �z�n� �ankr ad� verilən d�zg�n kənarl� a�r�s�z bir genital xora �əklində g�stərir. Bu d�vr xəstəliyin m�alicəsi ���n ən uygun d�vrd�r. M�alicə edilməzsə bu xora 6-8 həftədə �z-�z�nə itir, ancaq xəstəlik irəliləməyə davam edir və m�əyyən bir m�ddət sonra �z�n� �e�idli dəri səpkiləri, i� organ pozukluklar�yla g�stərə bilir. Bu d�vrdə də m�alicə edilməzsə bu əlamətlər 4-12 həftə kimi bir zamanda itir və xəstəlik "yax��la�m��" d���ncəsi verir. Ancaq əlamətsiz ke�ən təxminən on ilin ard�ndan xəstəlik �z�n� ciddi �rək-damar xəstəliklər�, nevrolojik zədələnmələr və digər i� organ pozuqluqlar� ilə g�stərir.

     ���� Xəstəliyin her d�vr�ndə m�alicəsi m�mk�n olmaqla bərabər, nə qədər erkən m�alicə edilərsə organlarda qal�c� pozuqluq buraxma riski o qədər azal�r.

������� Sifilis unitazlardan, qap� dəstəklərindən, �zmə hovuzlar�ndan, saunalardan, hamam vannalar�ndan, paltarlardan və yemək vasitələrindən yoluxmaz.

M�alicə edilməmi� ya da hamiləliyin 34. həftəs�ndən sonra m�alicə edilmi� bir hamilənin do�aca�� u�aq 30-70 % ehtimalla sifilisli olacaqd�r.

 

YUM�AQ �ANKR

�ankroid Haemophilus ducreyi adl� bakteriyan�n səbəb oldu�u və a�r�l�, inat�� genital xoralara yol a�an cinsiyyət sistemi xəstəliyidir. �ankroid xəstələrinin say� son zamanlarda artm��d�r.

�nkubasiya d�vr� 3-7 g�nd�r. Genital organlar və anus ətraf�nda ki�ik, a�r�l� torbac�qlar partlayaraq səthi xoralar ortaya ��xar�r. Xoralar b�y�y�b birlə�ə bilər. Qas�qdak� lenf d�y�nləri həssasd�r, bunlar b�y�y�r və birle�erek abses ortaya ��xar�r. Absesin �st�ndəki dəri q�zar�r, parlaqd�r və partlad�� zaman i�indən irin ��x�r.

 

TR�XOMONAS

    ��� Trikomonas Vajinalis ad� verilen bir parazitin səbəb oldu�u infeksiyad�r. Parazit qad�nda �ox vaxt vaginada, u�aql�q yolu giri�ini tuttu�u kimi, uretra və sidik kisəsində də yerlə�ə bilər. Trixomonas infeksiyas� b�t�n vaginal infeksiyalar�n %25'ini tə�kil edir və insandan insana əksəriyyətlə cinsi əlaqə yolu ilə ke�ir.

    ���  T�rədicisi olan Trikomonas Vajinalis ətraf m�hit �ərtlərinə ən d�z�ml� parazit oldu�u ���n dəsmal, alt paltar�, islaq oturacaq (saunalarda), unitaz, �zmə hovuzu kimi xarici vasitələrin yard�m� ilə də ke�ə bilər. Trixomonas infeksiyas� qad�nlar�n 50%-inde �ikayətə yol a�mazkən (asemptomatik), hamilələrdə 20% nisbətində əlamətlər olur.

    ���  �nfeksiyan�n ən �nəmli əlaməti qoxulu ax�nt�d�r. Vulvovaginal qa��nt�, yang�, cinsi əlaqədən sonra g�r�lən vaginal qanama �ox qar��la��lan �ikayətlərdir. Diaqnoz həkim tərəfindən vaginal ax�nt�n�n mikroskopik m�ayinəsində mikrobun g�r�lməsi ilə qoyulur.

     �� Hamilələrdə d�l kisəsinin erkən a��lmas�na, erkən do�uma, d���k a��rl�ql� u�aq do�umuna, zah�l�qda q�zd�rmal� infeksiyalara səbəb olur. Do�um zaman� u�a�a yoluxma m�mk�nd�r.

 

CYYX M�alicə edilməzsə nə olar?

 

�     U�aql�qdankənar hamiləlik riski 7-10 kat� artar,

�     AIDS�e yaxalanma riski� artar

�     U�aql�q a�z� xər�əngi riski artar

�     Ana �l�mləri artar

�     Yeni do�ulmu� u�aqda a�ciyər, g�z və mərkəzi sinir sistemi infeksiyalar� və �l�mlərə səbəb olur. Q�s�rl���n təxminən yar�s� bu səbəblərlə ortaya ��x�r.

�     Sosial problemlər (bo�anma, ekonomik y�k kimi) ortaya ��xa bilər.

 

QORUNMA YOLLARI

 

�     Cinsi əlaqə zaman� CYYX-dən qorunma�a yarayan tek metod kondom (prezervatif) istifadə etməkdir. Sperm �ld�r�c� krem, k�p�k və �amlar�n (spermisitlər) də bəzi mikroblara qar�� QISMEN qoruyuculu�u vard�r. Ancaq bu maddələr təkba��na bu xəstəliklərdən qorumaz. Əgərr spermisitlər və kondom birlikdə istifadə edilərsə qorunma nisbəti artar.

�     Cinsi əlaqəyə girməmək də bir qorunma yolu say�l�r.

�     Siflis, Hepatit B və HIV ���n, qanla yoluxma yoluna diqqət edilməli və istər bərbər salonlar�ndaki vasitələrin, istərsə də aptek və sa�l�k tə�kilatlar�ndak� xidmət ���n istifadə edilən vasitələrin təmizliyindən əmin olunmal�d�r.

�     X�susilə cinsiyyət organlar�nda meydana gələn yara, xora, s�zanaq ya da qa��nt�yla ortaya ��xan eroziyalar�n tez bir �əkildə m�alicə edilməsi, yoluxma tehl�kəsini azald�r.

�     Qorunma yollar�ndan biri də a�a��dak� simptomlar� tan�maq və ki�ide ya da partnyorunda g�r�ld�y� zaman, dərhal bir sa�l�k tə�kilat�na m�raciət etməkdir. C�NS� ƏLAQƏ YOLU �LƏ YOLUXAN XƏSTƏL�Y� OLANLARIN PARTNYORLARININ DA M�TLƏQ M�AL�CƏ ED�LMES� LAZIMDIR.

 

CYYX-dən Bəz�ləri və M�alicə Edilmədiyi zaman nəticələri

 

Gonoreya	Qar�n i�i iltihab� Q�s�rl�q Cinsiyyət �zvlərində abses
Sifilis	�rək əzələsi xəstəliklər� �i�lər �l�m������
Yumu�ak �ankr �����	Cinsiyyət �zvlərində a�r�l� yaralar
Yoluxucu Sar�l�q (Hepatit-B Virusu)����	Qaraciyər iltihab� Sirroz �l�m
AIDS	Mikroblara qar�� m�qavimətin yetərsiz olmas� �l�m

 

 

 

 

 

Bu xəstəliklərdən qorunman�n ən təsirli yolu kondom istifadə etməkdir. Kondom a�a��dak� �əkildə istifadə edilməlidir.

 

Kondom, sərtlə�mə (ereksiya) durumundak� penisə vaginaya girməsindən �ncə tax�lmal�d�r.

Kondomun ucunda bir bo�luq (rezervuar) yoxdursa, bo�alma ���n 1-2 cm-lik bir bo�luq burax�lmal�d�r.

Kondomun suru�ərək i�indəki spermlərin ��lə t�k�lməməsi ���n sərtlə�mə itmədən �ncə, kondom barmaqlarla tutularaq penis �əkilməlidir.

Her cinsi əlaqədə yeni bir kondom istifadə edilməli və kondom bir kərə istifadə edildikdən sonra at�lmal�d�r.

Kondom paketi �zərindəki tarix istehsal tarixidir, son istifadə tarixini g�stərmir. Uygun �əkildə m�hafizə edildiyi zaman 5 il m�ddətində etibarl� bir �əkildə istifadə edilə bilər.

 

M�mk�n əlavə təsirlər:

Kau�uk allergiyas�

Spermisit allergiyas� (Tərkibində spermisit olmayan kondom istifadə edilə bilər.)

 

Ana səhifəyə d�n��